मौसम अपडेट

नेपाली पात्रो

विदेशी विनिमय दर अपडेट

राशिफल अपडेट

सुन चाँदी दर अपडेट

Title

गर्भोत्सव संस्कार

गर्भोत्सव संस्कार

अपि टाइम्स

 प्रत्येक आमा बाबुको हार्दिक इच्छा यही हुन्छ कि हाम्रो सन्तान अति राम्रो,असल,संस्कारवान,बुद्धिमान एवं स्वस्थ होस् । त्यसको लागि गर्भावस्था देखिनै शिशुको शारीरिक,मानसिक,आध्यात्मिक विकास गरेर त्यसलाई चाहेजस्तो साचोमा ढाल्न सकिन्छ । हाम्रै घरमा पनि राम,कृष्ण,बुद्ध,मोहम्मद,ईशा,जनक,सीता,भृकुटी जस्ता प्रतिभाशाली एवं दिब्य सन्तान जन्मलिन सक्छन् । त्यो कसरी संभव छ त ? जानिराखौं केही तथ्यहरु ।    वास्तवमा सन्तानको निर्माण जन्मेपछि होइन जन्म पूर्व नै गर्भकाल देखि आरम्भ हुन्छ र जन्मसम्म लगभग ८० प्रतिशत पूरा भैसकेको हुन्छ । यो प्रक्रिया हामीले देखिन्न तर सूक्ष्म रुपमा यसको विकास भैरहेको हुन्छ । जस्तै टेपरिकार्डरले जसरी आवाजलाई अंकित गर्दछ त्यसरी नै आमाको मनमा उठ्ने राम्रा नराम्रा सबै बिचार एवं भावनाहरु शिशुले आफ्नो स्मृतिमा समेट्छ । ऊ पूर्ण रुपमा आत्म चैतन्य (Soul Conscious ) पनि हुन्छ । जीवात्माले पूरानो शरीर छोडिसकेको हुन्छ र नयाँ शरीरले केही अनुभूति गरेकै हुदैन त्यसैले त्यसको अवचेतन मन ( Sub Conscious mind ) ले सबै अनुभूतिलाई आफ्नो स्मृतिमा राख्दै जान्छ । आमाको सोंचाई , भावना एवं ब्यवहारको गर्भस्थ शिशुमा गहिरो प्रभाव प्रर्दछ । शिशुको विकासका लागि आमालाई अनुकूल आहार विहार जति आवश्यक छ त्यति नै आवश्यक राम्रो वातावरणको छ , जसले उनको मनलाई सात्विक,पवित्र,प्रसन्न चित्त र प्रफुल्लित राख्छ ।

वैज्ञानिक अनुसन्धानहरुको निष्कर्ष ः—
वैज्ञानिकहरुले अल्ट्रासाउण्ड तथा अन्य वैज्ञानिक अनुसन्धान द्वारा प्रमाणित गरेका छन् कि गर्भ मै बच्चाले स्वाद लिन्छ,सुन्छ,याद गर्छ ,सिक्छ,बुझ्छ,खुसि हुन्छ ,दुखाई महसुस गर्छ , दुखि हुन्छ , रुन्छ , तनावग्रस्त पनि हुन्छ ,र ऊ कयौं भाषा आदि सिक्ने क्षमता पनि राख्दछ ।

१. नकारात्मक सोचाई , कुपोषित , तनावग्रस्त एवं क्रोधी आमाको बच्चा रोगी , चिडचिडा , रुन्चे, रिसाहा, उदास ,अबुझी, भावनात्मक एवं ब्यवहारिक विकारहरुले ग्रसित जन्मिन्छ ।
२. स्वस्थ , प्रसन्न , सकारात्मक विचार एवं सन्तुलित सात्विक खाना खाने आमाको बच्चा प्रसन्न, तनावमुक्त, व्यवहारकुशल,शान्त,सही निर्णय लिने , समझदार, एवं प्रत्येक क्षेत्रमा सफल हुन सक्छ ।

बच्चाको राम्रो विकासका लागि आवश्यक कुराहरु

पति एवं परिवारका सदस्यहरुको कर्तव्य ः— गर्भवतीको लागि स्वस्थ,सुखमय,प्रसन्न एवं आध्यात्मिक वातावरण बनाउने ।

आमाको कर्तव्य ः— नियमित एवं स्वस्थ दिनचर्याको पालन गर्ने । नित्य नियमित योगासन,जप ,ध्यान, प्रार्थना एवं प्राणायाम आदि गर्ने र आफ्नो धार्मिक ग्रन्थहरुको पाठ गर्ने । महापुरुषको जीवनी,चरित्र, आदिका पुस्तक अध्ययन गर्ने , डरलाग्दो र उत्तेजित बनाउने खालका पुस्तक नपढ्ने । प्रतिदिन चार घण्टा राम्रो सुखदायी संगीत सुन्ने, गर्भमा शिशुसंग सकारात्मक कुराहरु गर्ने , कथाहरु सुनाउने, सत्संग आदि सुन्ने । आफ्ना राम्रा र प्रेरणा दिने सुखद दिनहरुलाई याद गरेर स्वस्थ , प्रसन्न र सकारात्मक रहने । घरमा राम्रा प्राकृतिक र प्रेरणा दिने महापुरुषहरुका फोटा राख्ने । तारेको भुटेको र धेरै मसलादार होइन , पौष्टिक,सन्तुलित,सात्विक एवं संस्कारित भोजन शान्त मनले बनाउने खाने दुवै गर्ने । ईष्र्या ,द्वेष, हठवादिता रुखो व्यवहारहरुबाट बच्ने । दया,करुणा,सेवा, भावको अभ्यास गर्ने। डरलाग्दो र उत्तेजना युत्त, धारावाहिक या सिनेमा नहेर्ने । घरमा आस्तिकताको वातावरण बनाउन सामूहिक प्रार्थना,पूजा,आरती,साधना,उपासना, भजन कीर्तन आदि गर्ने ।

गर्भवतीको आदर्श दिनचर्या ः— सकभर ब्रह्म मुहूर्तमा अन्यथा सूर्योदय पूर्व उठेर ध्यानमा बस्ने । उषापान नित्य क्रिया पछि गर्भावस्थामा गर्न दिइएका योग,व्यायाम,प्राणायाम, आदि सम्पन्न गर्ने । गायत्री मन्त्र र महामृत्युञ्जय मन्त्रको जप उदाउँदो सूर्यको ध्यान, सूर्यको प्रार्थना –अध्र्यदान) अवश्य गर्ने । प्रातःकालमा अवचेतन मन ज्यादा क्रियाशील हुने हुँदा त्यसबेला सुविचार एवं सकारात्मक चिन्तन गर्नाले आमा र बच्चाको मस्तिष्कमा श्रेष्ठ विचार बन्न मद्दत गर्दछ । सन्तुलित आहार तालिका अनुसार खाना नास्ताको व्यवस्थ ागर्ने । दिनमा १—२ घण्टा र रातमा ६—७ घण्टा आराम गर्ने । साँझमा पनि प्रार्थना एवं मन्त्र जपको संक्षिप्त क्रम चलाउने । साँझमा सुत्नु भन्दा दुई घण्टा पहिले हल्का भोजन गर्ने । सत्साहित्य अनिवार्य पढ्ने । तत्वबोधका साथै सबै चिन्ताहरुबाट मुक्त भएर परमात्माको काखमा सुतेको अनुभव गर्ने ।

महत्वपूर्ण  कुरा ः— सधैं ध्यानमा राख्ने कि मेरो गर्भमा एउटा दिव्य आत्मा विराजमान छ । त्यसमा महान व्यक्तित्व भर्ने सुअवसर परमात्माले मलाई प्रदान गरेका छन् । यो शिशु ठूलो भएर मेरो , परिवार ,समाज , एवं राष्ट्रको गौरव बढाउनेछ ।

ध्यान राख्नुपर्ने कुराहरु ः— गहर््ुङ्गो भारी नबोक्ने, भय, क्रोध, उद्वेग उत्पन्न गर्ने परिस्थिती आउन नदिने । डाक्टरको सल्लाह विना कुनै औषधि नखाने । ठूलो आवाजमा संगित नसुन्ने । डरलाग्दो र काटमार भएको फिल्म नहेर्ने । धुम्रपान र अधिक चिया,कफि सेवन नगर्ने । आलस्य प्रमाद,दोष खोज्ने, आलोचना गर्ने आदिमा आफ्नो समय खेर नफाल्ने ।

गर्भावस्थामा गर्नुपर्ने अभ्यासहरु ः—स्वस्थ रहन र सामान्य प्रसवका लागि केही सरल र सहज व्यायामहरु गर्दै रहनु पर्दछ । जस्तै ः— विहान साँझ घुम्ने,कम्मरको व्यायाम,ताडासन,उत्कटासन,शवासन,मूलबन्ध,पेल्विकफ्लोर र सूक्ष्म व्यायाम आदि गर्नु पर्दछ ।

प्राणायाम (ब्रीदिङ्ग एक्सरसाइज ) ः— आमाले लिएको सासबाटै बच्चाले पनि अक्सीजन पाउने हुनाले प्राणायाम, अत्यन्त आवश्यक छ । त्यसमा जस्तै ः गहिरो सासको अभ्यास, अनुलोम—विलोम , प्राणाकर्षण,भ्रामरी, आदि गर्नु पर्छ ।
ध्यानयोग ः— ध्यान भनेको एकाग्रता हो भने योग भनेको जोड्नु हो । कुनै पनि विचार हाम्रो मनमा १७ सेकेण्ड रहन्छ भने त्यसले परिस्थिती निर्माण गर्दछ । शान्त, स्वच्छ स्थान या देवालयमा ढाड , कम्मर, गर्दन सीधा गरेर बस्ने , सद्बुद्धिको कामना गर्दै गायत्री, इष्ट मन्त्र या नाम जप गर्दै परमात्मा, दिपक उदाउँदो सूर्य आदिको ध्यान गर्ने । ती दिब्य गुणहरु गर्भस्थ शिशु सम्म पुर्याएमा शिशुलाई स्वस्थ एवं संस्कारवान बन्न ठूलो मद्दत पुग्छ । सूर्योदय र सूयाूतको समयमा १५ मिनेट ध्यान जरुर गर्ने । गर्भस्थ शिशुको मंगलकामना गर्दै — “तिम्रो कल्याण होस् , तिमी मेरो गर्भमा आएर मलाई मातृत्व प्रदान गर्यौ । यसका लागि म कृतज्ञ छु । तिम्रो उत्तम शारीरिक मानसिक एवं आध्यात्मिक विकास होस । गर्भावस्थामा तिम्रो चेतना ईश्वरको दिव्य गुणहरु र श्रेष्ठ संस्कारहरुले परिपूर्ण भएर विकसित होस् ।” त्यसपछि दुवै हात दलेर आँखा र अनुहारमा लगाउँदै ध्यानबाट बाहिर आउने ।

गर्भस्थ शिशुको मानसिक स्वास्थ्य ः — मनोवैज्ञानिक एवं शिशु रोग विशेषज्ञहरुको मान्यता छ कि वर्तमान समयमा लगभग ७० प्रतिशत बच्चा जन्मजातै तनावग्रस्त हुन्छन् । ती बच्चामा कुण्ठा , अवसाद , आत्महत्याको लहड चल्छ । यसो हुनुको कारणहरु हो , गर्भवती तनावग्रस्त हुनु । परिवारमा कलह क्लेश , लडाई, झगडा, नारी उत्पीडन आदि नोकरी गर्ने महिलाहरु कार्यक्षेत्रमै पनि तनावमा हुन्छन् । दुखद उपन्यास पढ्ने तथा अपराधिक सिनेमा आदि हेर्नु । दाम्पत्य जीवन तनावपूर्ण हुनु । धेरै परिवारमा गर्भवतीलाई यदि छोरी भए म हेला हुन्छु कि भन्ने तनाव पनि रहन्छ । यी परिस्थितीहरुले शिशुको मानसिक विकासमा गंभीर प्रभाव प्रर्दछ । त्यसैले गर्भवती स्त्री पति र परिवार सबै सदस्यहरुले तनाव उत्पन्न गर्ने व्यवहार गर्नै हुन्न ।

तनाव मुक्त कसरी रहने ? ः— W.H.O भन्छ शारीरिक, मानसिक,समाजिक एवं आत्मिक दृष्टिले स्वस्थ हुनु नै पूर्ण स्वस्थ हो । यो सबको पूर्ति स्वाध्याय र सत्संगबाट हुन्छ । गर्भवतीले सत्साहित्य , धर्मग्रन्थ , महापुरुषहरुको जीवनी प्रेरणाप्रद कथा प्रसंगहरु पढ्नु पर्दछ । जसले गर्दा आमा पनि तनाव मुक्त र शिशुमा पनि राम्रो प्रभाव पर्दछ ।

गर्भस्थ शिशुसंग वार्तालाप ः— गर्भस्थ शिशुसंग आमाको संवाद हुँदै रहनु पर्दछ । किनकि स्वाध्याय,पूजा,प्रार्थना,ध्यान,प्राणायाम गर्दै रहँदा या फुर्सदमा गर्भमा मुसार्दै करुाकानी गर्नु पर्दछ । त्यसैगरी बाबुले दिनमा एक दुई पटक शिशुसंग कुराकानी गर्नु पर्छ । यसो गर्दा बाबु र शिशु बीचको भावनात्मक सम्बन्ध बढ्छ । विदेशमा त अचेल यसको बकाइदा प्रशिक्षण नै चल्न थालेको छ ।

गर्भोत्सव अवश्य मनाऔं ः— मानव जीवनको सफलता का लागि गर्भस्थ शिशुलाई प्रखर , प्रतिभाशाली,बुद्धिमान,सुयोग्य,संस्कारित,शारीरिक बौद्धिक एवं भावनात्मक रुपले स्वस्थ र सक्षम बनाउन गर्भवती,उनका पति र परिवारजनहरु बसेर गर्भोत्सव मनाऔं र परिवारमा उत्कृष्ट वातावरण बनाउन आ—आफ्नो तर्फबाट प्रतिज्ञा पनि गरौं । सबैले कुरा बुझौं र छरछिमेकमा पनि बझाउने प्रयास गरौं । प्रज्ञा अभियान नेपालको तर्फबाट “ नवदम्पति शुभकामना तथा गर्भवती सुलभ साधना” एक दिने शिविर संचालन गरेर सबैलाई संस्कारवान पीढी बनाउने प्रेरणा दिने हाम्रो कार्यक्रम छ । इच्छुक संघ संस्था वा आमा समूहहरुले सम्पर्क राख्न सक्नुहुनेछ ।

—डा.विष्णु अर्याल विशालानन्द