चन्द्रकान्त न्यौपाने

काठमाडौँ । कपिलवस्तुको वाणगंगा नगरपालिकाको एउटा स्थानीय मिडियाले केहि दिन अघि वाणगंगा खोलामा प्रहरीकै सेटिङमा नदीजन्य पदार्थको दोहन भएको समाचार लेख्यो । त्यो समाचारले केहि समय वाणगंगामा गर्मी सिर्जना गर्यो । पत्रकार र ट्याक्टर ब्यवसायीबिच त्यो समाचारले तनाव नै सिर्जना गर्यो भने नगरपालिकाको पनि कटु आलोचना भयो ।

त्यसपछि फेरि साउन २४ गते बुधबार एक जना स्थानीयले वडा नम्बर ८ धनेशपुरमा खोला दोहन भएको भनि एउटा भिडिओ सामाजिक संजालबाट सार्वजनिक गरे । वाणगंगामा भए गरेका बिभिन्न विकृतिमाथि सामाजिक संजालमार्फत् खबरदारी गरिरहेका रिखीराम भट्टराईले त्यो भिडिओ सार्वजनिक गरेका थिए ।

उनको बुधबारको भिडिओमा खोला वगरबाट ट्याक्टरले बालुवा बोकेर हिँडेको देखिन्छ भने जेसिबीले पनि ट्याक्टरको ट्राली भरेको देखिन्छ । भट्टराईले खोला बन्द रहेको अवस्थामा चरम रुपमा दोहन हुँदा पनि कसैले नदेखेको भन्दै सम्बन्धितको आलोचना गरेका थिए ।

उनका अनुसार केहि ब्यक्तिले नीजि जग्गा भन्दै ट्याक्टरबाट बालुवा ओसार्ने काम गरिरहेका थिए । त्यसपछि सार्वजनिक भिडिओको कमेन्ट्समा नगर नेतृत्वको चर्को आलोचना भइरहेको छ । त्यहि दिन नै भिडिओ पोष्ट गरेबापत आफूलाई र परवारलाई तर्साउने धम्की आएको पनि भट्टराईले फेसबुकमा लेखेका थिए ।

नगरको अनुगमन तालिका भनौँ या सुचना थाहा पाएपछि भनौँ त्यहि दिन वाणगंगा नगरपालिकाको अनुगमन टोलीले खोलाको अनुगमन गर्यो । नगरपालिकाका नगरप्रमुख चक्र अर्याल, प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत खिमानन्द भुसाल, अरु अधिकृत र प्रहरी लगायतको टोली अनुगमनमा पुग्यो । अनुगमन टोलीले त्यहि दिन वडा नम्बर ८ धनेशपुरबाट एउटा ट्याक्टर पनि जफत गरेको थियो ।

जफतपछि प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत भुसालले अपि टाइम्ससंग भनेका थिए, ‘नगरमा हुने नदीजन्य पदार्थको अवैध दोहनबारे नगरको नेतृत्व चनाखो छ । आज पनि हाम्रो टोली घुम्यो । प्रहरीसहित एउटा ट्याक्टर जफत गरेर ल्याछम् । मान्छे आछैन । त्यसलाई जरिवाना हाल्छम् । न्यूज बनाइदिनु नगरपालिकाले गरेको अनुगमन श्रृङ्गीघाटदेखि वाणगंगाको तल्लोउपल्लो धनेशपुर साइडमा । तल म जान भ्याइनँ । साथीहरुलाई पठाएँ । ट्याक्टर पक्रेर ल्याएर आउनुभयो । दिनदिनै धरपकड गर्ने हो । तिनलाई कारबाही गर्ने हो । त्यस्तो थाहा पाए सुचना गर्नुस् । तुरुन्त तिनलाई कारबाही गर्ने । जफत गर्न नगरपालिका पछि पर्दैन । म एकदम अग्रसर छु है ।’ उनले थपे ‘यहि विषयमा मैले जिल्ला प्रशासन, सबै सुरक्षा अंगमा पत्राचार गरेको छु । अनुगमन गरेर सहयोग गर्न भनेर पत्राचार गरेको छु ।’

तर सर्वसाधारण र सरोकारवालाले भने वाणगंगा नगरको नेतृत्वले यसरी काम नगरेको बताउँछन् । सरोकारवालाको आरोप छ कि ‘नगरको नेतृत्व नदीजन्य पदार्थको दोहन रोक्न नीरिह प्राय छ । बन्द अवस्थामा नदीजन्य पदार्थको खुलेआम दोहन हुँदा पनि नगर मुकदर्शक बन्छ ।’

त्यहाँका पत्रकार र जानकारले पनि नगरले आफैले जानेर यस विषयमा गम्भिर तवरले काम गर्न नसकेको बताउँछन् । नाम नभन्ने शर्तमा एक जना पत्रकारले अपि टाइमससंग भने, ‘हामीले समाचार लेखेपछि, स्थानीयले खबरदारी गरेपछि नगरको नेतृत्व जाग्छ र अनुगमन गर्छ । त्यसपछि खोलामा केके हुन्छ नगरले थाहा भएको नभएझैँ गर्छ । अति भएर फेरि पत्रकारले र समुदायले खरबदारी गर्छन् अनि नगरले अनुगमन गरेको, एक्सनमा उत्रेको बताउँछ । उनी मातहतका पत्रकारले नगर एकसनमा शीर्षक राखेर समाचार बनाउँछन् । त्यसपछि कुरो फेरि सेलाउँछ । नदीजन्य पदार्थको चोरी भइरहन्छ । कसैलाई थाहा हुँदैन ।यसैगरी चलेको छ हाम्रो वाणगंगा ।’

ती पत्रकारले भनेझैँ नगरको नेतृत्व नदीजन्य पदार्थको अवैध दोहन रोक्न नीरिहजस्तै छ । चौतर्फी आलोचना भएपछि बाध्य भएर नगरले अनुगमन गर्ने र एक दुईवटा ट्याक्टर समान्ते गरेको देखिन्छ ।

धेरैको आरोप छ, ‘नगरपालिकामा यसपटक त्यस्तै ब्यक्तिको रजगज छ । हिजोको ब्यवसायी र ठेकेदारहरु नै चुनाव जितेर वडामा छन् । नगर प्रमुख चक्र अर्याललाई पनि उनैले घुमाउँछन् । पहिलेभन्दा यसपटक नगरका जनप्रतिनिधि अनपढ र भिजनविहिन छन् । उनीहरुको धन्दा कमाउमा रहेको देखिन्छ । खै ५ बर्ष नगरमा केहि होलाजस्तो लाग्दैन ।’

चार नम्बर जितपुरका एक जना व्यवसायी विष्णु गैरेले भने, ‘मेयर चक्र अर्यालबाट धेरै आशा गरेका थियौँ । जितायौँ पनि तर भनेजस्तो केहि भएको छैन । उहाँ आफै चल्नुहुन्छ कि अरुले चलाउँछन् थाहा नै भएको छैन । अब त उहाँले पनि गर्नुहुन्छ भनेर आशा पलाउन छोड्यो ।’

वाणगंगामा विकास निर्माणको हिसाबले अहिलेसम्म त्यति उल्लेखनीय काम हुन नसकेको नगरबासीको आरोप छ । नगर हरेक बर्ष विकास निर्माणले भन्दा पनि नदीजन्य पदार्थको दोहनले चर्चामा आउँछ । खोलाकै कारण वाणगंगामा हाकिम टिक्न सक्दैनन् ।

नगरको यो हविगतबारे सबै थाहा हुँदा हुँदै पनि मेयर अर्यालले न एक्सनमा काम गर्न सकेका छन् न खोलाको दोहन गर्नेमाथि कानुनी भाटा चलाउन सकेका छन् । उनले गरेको भनेको अहिलेसम्म खोलो दोहनगर्नेमाथि कहिलेकाँहि जरिवाना मात्र हो । त्यो पनि चर्को आलोचना थेग्न नसकेर बाध्य भएर गराएको स्थानीय जानकार बताउँछन् ।

मेयर अर्याल मात्र होइन पहिलो कार्यकालका नगरप्रमुख मंगल थारुले पनि यस विषयमा राम्रो काम गर्न सकेका थिएनन् । खोला चोर्ने अनि शक्तिको आडमा सुरक्षित रहन सक्ने ठेकेदार र व्यवसायीले यसपटक पनि मेयर अर्याललाई काबुमा राख्ने गरेका छन् । जसका कारण खुलेआम नदीजन्य पदार्थको दोहन हुँदा पनि नगर नेतृत्वले प्रभावकारी ढंगले काम गर्न सकेको देखिन्न ।

अहिले खोलाको विषयमा पत्रकार र ब्यवसायी विभाजित छन् । पत्रकारले सेटिङमा खोलो दोहन गरेको भनी समाचार लेख्छन् भने ब्यवसायीले पैसा नपाएको झोँकमा समाचार लेखेको भनेर सामाजिक संजालमै लेखिदिएका छन् ।

यसबाट के बुझिन्छ भने खोलो दोहन गर्न व्यवसायी र ठेकेदार मात्र नभएर पत्रकार, पुलिस, जनप्रतिनिधि नै लागेका छन् । त्यहाँको प्रहरी पनि व्यवसायीको प्रलोभनमा परेर दोहनकर्तालाई उम्काउने धन्दामा लागेको बताइन्छ । प्रहरीले सोझै पैसाको बार्गेनिङ गरी सेटिङ मिलाईदिने गरेको त्यहिँका मिडियाले लेख्ने गरेका छन् । वडा नम्बर ४ का राजेन्द्र न्यौपाने भन्छन्न, ‘गरको विकास गरौँ भन्ने सोँचमा न पत्रकार, न जनप्रतिनिधि न अरु नै छन् । कसले हो नगरको विकास गर्ने । यहाँ मता छ । विडम्बना छ ।’

उनी भन्छन् ‘खोलाको विषयमा पत्रकार र ब्यवसायी यसरी लडेको अवस्थामा त नगरले बसालेर छलफल गर्ने, कमजोरी कसबाट भएको हो पत्ता लगाई सच्चन भन्ने । तर त्यसो गरेको देखिन्न ।’

अहिले खोलो बन्द छ । तर बन्द अवस्थामा पनि आफ्नो नीजि जग्गामा रहेको बगरको बालुवा गिट्टी उठाउन पाइने भन्दै ट्याक्टर धनीले बालुवा उठाइरहेका छन् । कानुन अनुसार बगरको जग्गा आफ्नो नीजि भए पनि मनपरी ढंगबाट जनप्रतिनिधिलाई हवला दिँदै बालुवागिट्टी उठाउन पाइँदैन ।

जिल्ला प्रशासन कार्यालय कपिलवस्तुका प्रमुख जिल्ला अधिकारी शंकरहरि आचार्य भन्छन् ‘आफ्नो वगरको जग्गामा रहेको बालुवागिट्टी उठाउनु परे नगरको अनुमति लिनुपर्छ । धेरै नै छ भने खानीबाट अनुमति लिनुपर्छ । तर मनपरि उठाउन पाइदैन । त्यो गैरकानुनी हुन्छ ।’

यो नियमको धज्जी उडाउँदै ब्यवसायीले मनपरी तरिकाले नीजि जग्गाबाट नदीजन्य पदार्थ उठाएको थाहा पाउँदा पाउँदै नगरको नेतृत्व चुप रहेका कारण अहिले धेरै आलोचना भइरहेको छ ।